گندم                      

                                                                                    
                                                                                    

English name: Wheat

Scientific name: Triticum aestivum

Family: Graminae

معرفي :

گندم يكي از قديمي ترين و پر ارزش ترين گياهان روي زمين است كه بيش از هر محصول ديگري در دنيا كشت مي‌شود و بيش از هر محصول ديگري تأمين كالري نموده و بيشترين پروتئين را در جيرة غذايي انسان عرضه مي‌كند.

بررسي هاي علمي نشان مي‌دهد كشت گندم از حدود 3000 سال قبل از ميلاد مسيح يعني حدود 5000 سال پيش در مصر رواج داشته است ، طبق مدارك موجود يكي از نباتاتي كه در دنيا كشت مي‌شده گندم مي‌باشد و موطن اصلي گندم آسياي مركزي است.

منطقه ي پيداش آن ابتدا در سوريه و فلسطين بوده و از آنجا به مصر و بين النحرين و سپس به ايران آمده و بعداً از طريق ايران به هندوستان ، چين و روسيه و بالاخره به اروپا رفته و سپس به ساير نقاط دنيا انتقال يافته است . درايران كار اصلاح و هيبريداسيون گندم از سال 1309 در كرج و ورامين شــروع و اولين هيبريد بين دو رقــم به نام « عطايي » و « شاه پسند » براي تهيه ي گندم « شاه پسند زودرس » انجام گرديد.

مقدمه : 



محصول گندم از نظر تولید و سطح زیر کشت سالانه در ایران و جهان در درجه اول اهمیت قرار دارد . سطح زیر کشت گندم دیم در ایران بیش از 4 میلیون هکتار است که بیشترین سطح زیر کشت زمین های زراعی را شامل می شود . بنابراین استقلال غذایی و خود کفایی در تأمین مواد غذایی کشور مستلزم توجه زیاد به زراعت در زمین های دیم است . 

تولید موفق محصوب در زراعت دیم با توجه به میزان رطوبت موجود و وضعیت آب و هوا و مصرف میزان مناسب کود های مورد نیاز امکان پذیر است پس از کمبود بارندگی و رطوبت ، مواد غذایی خاک مهم ترین عوامل موثر در کیفیت و کمیت محصولات زراعی دیم می باشد . مصرف متعادل کودهای شیمیایی باعث رشد مناسب محصول و حفظ ساختمان خاک واصلاح آن می شود . همچنین باعث رعایت مسایل کشاورزی پایدار گردیده و از اتلاف کودهای شیمیایی و ضرر و ریان اقتصادی جلوگیری می کند . 

در جیره غذایی انسان ، گندم به اشکال مختلف مثل آرد ، نان ، ماکارانی و غیره مصرف می شود . متوسط عملکرد گندم دیم در کشور 890 کیلوگرم در هکتار است که بسیار پایین تر ار متوسط گندم دیم جهان می باشد در حالی که متوسط مصرف کودهای شیمیایی در ایران بیش از متوسط مصرف کود در کل جهان است

گياه شناسي :

گندم گياهي تك لپه از تيره غلات (Graminae ) و در زير تيره گندميان (Triticeae) قرار دارد. گندم از جنس Triticum و يكساله مي‌باشد و از نظر كروموزومي به سه دسته : ديپلوئيد ، تتراپلوئيد و هگزاپلوئيد تقسيم مي‌شود و گندم ديپلوئيد در هر سنبليچه ي خوشه فقط يك دانه وجود دارد و به آنها گندمهاي تك دانه مي‌گويند. گندم هاي تتراپلوئيد زراعي در سطح وسيعي در مصر به عنوان گندم نان كشت مي‌شود و گندم دورم كه بيشتر براي تهيه ي ماكاروني ، شيريني پزي و مصارف صنعتي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. از دسته گندم هاي تتراپلوئيد باشند. مهمترين گندمهاي هگزاپلوئيد ، گندم نان بوده و گونه ي غالب تجارتي دنيا محسوب مي‌شود.

گل آذين :

گل آذين گندم سنبله مركب است ، هر سنبله (Spike ) از چند سنبلچه يا سنبله فرعي (Spikelet) تشكيل شده كه در روي محور اصلي گل آذين (Rachis) قرار گرفته است. گل ها نيز بر روي محورهاي فرعي (Rachilla) قرار مي‌گيرند.

معمولاً سنبلچه هاي وسطي زودتر گل مي‌دهند. هر گل گندم داراي تخمدان منفردي است كه در قســمــت فــوقاني آن دوميله كوتاه به نام خامه (Style) و در روي هر ميله يك عضو پرمانند به نام كلاله (Stigma ) قرار گرفته است. از قاعده تخمدان سه پرچم (Anther) يا عضو نر خارج مي‌شود، تخمدان به وسيله پوشينه هاي گلوم ، لما و پالئا محافظت مي‌شود.

                                                   

                                                                                    

برگ :

برگ گندم شامل دو قسمت : غلاف و پهنك مي‌باشد . غلاف ، ساقه را در بر گرفته و طول هر غلاف از گره تحتاني تا گره فوقاني امتداد دارد. در انتهاي فوقاني غلاف كه به قاعده ي برگ منتهي مي‌شود ، عضاء ظريفي به نام زبانك (Ligule) ديده مي‌شود. ليگول گندم بي رنگ و با كرك هاي ظريفي پوشيده شده است. دو زائده ي گوشواره مانند و خميده نيز وجود دارد كه به طرفين قاعده ي پهناي هر برگ متصل بوده و گوشوارك نام دارد.
                                                                                         

ساقه :

در اصطلاح دهقاني ايران « كلش » نام دارد ، ساده ، ماشوره اي ( ني نما) ، بدون انشعاب روي ساقه گره هايي وجود دارد و در كنار هر گره يك برگ وجود دارد.

                                                                                         

نحوه کاشت ؛ داشت و برداشت گندم

کاشت گندم

تهیه زمین مناسب: 


تهیه زمین مناسب یکی از مهمترین توصیه ها در راستای افزایش عملکرد گندم و البته هر محصول دیگری می باشد . بدین لحاظ اجرای عملیات ذیل جهت تهیه زمین مناسب ضروری است : 

• ماخار نمودن زمین . 


• شخم در عمق 25 الی 30 سانتی متری. 


• دیسک جهت خرد کردن کلوخه ها ( حالت مطلوب زمانی است که اندازه کلوخه ها بین فندق و گردو باشد . 


• ماله زدن جهت تسطیح نمودن مزرعه و از بین بردن پستی و بلندیهای به وجود آمده . 


• کودپاشی توسط دستگاه سانتریفوژ تنظیم شده . 


• دیسک جهت زیر خاک کردن کود درعمق 15تا 20 سانتی متری . 


ساقه خردکن ذرت و اثر آن در ایجاد تهیه زمین مطلوب : 


از عوامل مهم کاهش عملکرد باقی ماندن ساقه های ذرت در مزرعه پس از برداشت این گیاه می باشد که با ایجاد فضاهای زیاد در خاک مانع از ایجاد تراکم مناسب و همچنین عدم تهیه بستر مناسب کشت گندم می گردد. سوزاندن این ساقه های ضمخت که البته کار اکثر کشاورزان است نه تنها نمی تواند این ساقه ها را از بین ببرد بلکه با سوزاندن لایه های رویی خاک باعث آسیب رساندن به مواد آلی خاک و در واقع سوزاندن این مواد طلایی می گردد . 
بر اساس توصیه های ذکر شده در این مورد استفاده از ساقه خردکن ذرت امری مهم به حساب آمده و با خرد کردن ساقه های ضخیم باقیمانده از ذرت مشکل این ساقه ها تاحدی حل خواهد شد. 



مزایای استفاده از ساقه خرد کن : 


1- خردکردن ساقه های ضخیم ذرت 


2- به دلیل خردشدن ساقه های بلند و ضخیم ذرت ، در صورت زدن دیسک فضاهای باز و نامناسب در زمین وجود نداشته و در نتیجه بستر مناسبی برای رشد بذر گندم مهیا خواهد شد . 


3- مواد آلی فراوانی که در ساقه های ذرت اندوخته شده است با خردکردن بقایای ذرت به خاک باز خواهدگشت. 



آزمون خاک : 


میزان مصرف توصیه شده طبق آزمون خاک انجام می گیرد . 


انواع کودهای مورد استفاده به صورت پایه 


الف : کودهای ماکرو ( پرمصرف 


کود فسفاته : 1- سوپر فسفات تریپل 2- فسفات دی آمونیوم 


کود ازته : 1- اوره 2 - نیترات آمونیوم 


کود پتاسه : سولفات پتاسیم 


ب : کودهای میکرو ( کم مصرف 


- سولفات روی به میزان 25 کیلوگرم در هکتار 


- سولفات آهن به میزان 25 کیلوگرم در هکتار البته بهترین روش استفاده از سولفات آهن محلولپاشی به میزان 2 در هزار می باشد . 

 

کاشت باکمبینات : 

 

شرح مزایای کمبینات : 


1- جمع شدن ادوات شخم ثانویه ، دیسک ، ماله و بذرکار همه در یک وسیله که این امکان را به کشاورزان میدهد تا از ورود ادوات مختلف به زمین جلوگیری نمایند که علاوه بر کاهش هزینه ها از تراکم بیش از حد خاک را که در اثر ورود ادوات و ماشین آلات به وجود می آید کاسته خواهد شد . 


2- قبل از استفاده از کمبینات فقط یک بار شخم زدن و سپس کودپاشی در مزرعه کافیست . 


3- کاشت بذر به طور یکنواخت و در عمق 3 سانتی متری . 


4- مخزن بذری کمبینات با ظرفیت بیش از 1000 کیلوگرم بوده که به راحتی حدود 4/5 الی 5 هکتار را بذرکاری می نماید. 


استفاده از دستگاه کمبینات برای کشت بهترین توصیه می باشد ولی در صورت کمبود این دستگاه پس تهیه زمین مناسب می توان از خطی کار غلات جهت کاشت استفاده نمود . تا بتوان سطح سبز مطلوبی با تراکم مناسب بدست آورد . 



تاریخ کاشت مناسب : 


آنچه در کشت گندم بسیار مهم و اساسی است تاریخ کاشت صحیح یعنی 15/8 الی 25/9 می باشد که جلوتر از این تاریخ یا دیرتر از آن موجبات کاهش شدید عملکرد را فراهم خواهد ساخت . 


میزان بذر ایده آل برای یک کشت صحیح از نظر تحقیقات کشاورزی حدود 180 کیلوگرم است. البته این میزان با توجه به شرایط محیطی مختلف ،تهیه زمین مناسب یا مطلوب یا متوسط ، میزان شوری خاک ، و به تاخیر افتادن تاریخ کاشت افزایش می یابد .

                                                                                 



داشت گندم 


این مرحله از دوران رشدی گندم نیز بسیار پراهمیت میباشد .آبیاری ، مبارزه با علفهای هرز و بیماریها و کود سرک در این زمان از اهمیت بخصوصی برخوردار است .

                                                                                


آبیاری مزارع : 


مراحل مهم آبیاری در زراعت گندم عبارتند از : 


1- مرحله جوانه زدن (خاک آب ) 2- مرحله پنجه دادن (پنجه آب ) 3- مرحله ساقه رفتن ( ساقاب) 


4- مرحله سنبله رفتن) خوشاب ) 5- مرحله گل رفتن ( گل آب ) 6- مرحله دانه بستن ( دان آب) 
اولین آبیاری پس از کاشت گندم شروع مرحله داشت را نوید می دهد . مراقبت در این امر یعنی دادن آب اول آن هم به موقع می تواند تاثیر بسزایی در عملکرد داشته باشد . گندم نباید بیش از 5 الی 6 روز بدون آب در زمین بماند . چرا که خطر حمله مورچه ها و نیز در صورت وجود کمی رطوبت خطر پوسیده شدن دانه آنها را تهدید می کند. در اکثر مواقع آب اول توسط بارندگی انجام می گردد . به منظور بالا بردن درصد سبز مزرعه و یکنواختی آن ، آب باید در فاروها به ملایمت جریان داشته باشد و تا سیاه شدن پشته ها ( آبیاری کامل سطح مزرعه ) و جذب آب به وسیله خاک که حدود 20 تا 24 ساعت طول می کشد ادامه یابد.

                                                                                                



کنترل علف های هرز : 


کنترل علف‌های هرز به دو طریق زراعی و شیمیایی امکانپذیر است. 


کنترل زراعی : 


مناسب‌ترین روش کنترل علف‌های هرز انجام عملیات زراعی است که با روش‌های زیر امکانپذیر است: 


- رعایت تناوب زراعی مانند کشت گندم پس از گیاهان وجینی (آفتابگردان، ذرت، حبوبات، نباتات علوفه‌ای) 


- شخم به موقع در سال آیش قبل از به‌گل‌رفتن علف‌های هرز یکساله در اوایل بهار 


- بررسی‌ها نشان داده است که اگر روش شخم از مرکز به محیط مزرعه انجام شود ضمن جلوگیری از انتشار و انتقال بذرهای علف‌های هرز حاشیه به داخل مزرعه، باعث کنترل آن‌ها می‌شود. 


- رعایت تراکم مناسب مزرعه گندم 


- استفاده از بذر خالص و عاری از بذرهای علف‌های هرز (بذر مادری – بذر گواهی‌شده 


- هیرم زمین قبل از کاشت با یک یا دو بار آبیاری و شخم زمین 


- کنترل مکانیکی 


- عدم استفاده از کود دامی تازه (به دلیل فراوانی بذر علف‌های هرز زنده در آن) و استفاده از کود دامی کهنه و پوسیده. 

کنترل شیمیایی : 


کنترل شیمیایی در صورتی انجام می‌شود که مزرعه دارای آلودگی بیش از اندازه معین باشد. نکات مورد توجه در این روش عبارتند از: 


- نوع علف‌کش باید با توجه به شناخت دقیق علف‌های هرز استفاده شود. 


- میزان و زمان مناسب سمپاشی مدنظر قرار گیرد. 


- نوع سمپاشی و نازل با توجه به امکانات و وسعت مزرعه تعیین شود. 


سمپاش پشتی با عرض کار 5/1 متر به میزان 300 لیتر محلول در هر هکتار با وسعت کم قابل استفاده است. سمپاش پشتی تراکتور بوم‌دار با عرض هشت تا 12 متر و نازل‌های تی‌جت با سرعت سه تا شش کیلومتر در ساعت در مزارع بزرگتر کاربرد دارد. باید دقت شود که ارتفاع سمپاش از سطح زمین 50 سانتی‌متر برای کنترل شیمیایی علف‌های هرز باریک برگ می‌توان از علف‌کش‌های ایلوکسان (2/5 لیتر در هکتار) پوماسوپر ( 2/1 – 8/0 لیتر در هکتار)، تاپیک (1- 7/0 لیتر در هکتار) و آونج (4 لیتر در هکتار استفاده کرد. 
برای کنترل شیمیایی علف‌های هرز پهن‌برگ از علف‌کش‌های گرانستار (20-15 گرم در هکتار) و توفوردی (2-5/1 لیتر در هکتار) استفاده می‌شود. 
یکی دیگر از علف کش های دیگر که دو منظوره نیز هست شوالیه ( 350 گرم در هکتار ) می باشد ، که هم علف های پهن برگ و هم نازک برگ را کنترل می نماید . آنچه در مورد این علف کش مهم است این موضوع است که در زمینهایی که از آن استفاده می شود ، چنانچه قرار باشد پس از برداشت گندم کشت ذرت اجرا گردد ، باید زمین پس از برداشت حتما شخم بخورد تا بقایای این سم که برای ذرت مناسب نمی باشد در اثر نور آفتاب تجزیه گردد .

برداشت گندم 



در زمان برداشت باید دانه های گندم کاملاً رسیده باشند و از برداشت گندم های نارس خودداری شود . برداشت غلات قبل از رسیدگی کامل بوته باعث پایین آمدن عملکرد و کیفیت محصول می گردد . دانه هایی که رشد کامل نکرده باشند چروکیده و سبک وزن بوده و مقدار نشاسته آنها پایین تر از حد معمول است . تاخیر در برداشت نیز باعث خشک شدن بیش از حد دانه ها شده و در نتیجه درصدی از دانه ها طی خرمنکوبی شکسته می شوند . رها کردن طولانی محصول رسیده در مزرعه باعث ریزش دانه ، خوابیدگی بوته ها و افزایش خسارت پرندگان می گردد . در حالت رسیدگی کامل کلش گندم زرد و خشک و دانه گندم نیمه سخت یا سخت میباشد و هنگام پیچیدن ساقه به دور دست ساقه ها شکسته میشوند . در برداشت با کمباین اگر محصول خیلی زود یا خیلی دیر برداشت شود ممکن است به علت صدمه دیدگی یا تلفات دانه ها درآمد حاصله کاهش پیدا کند . رطوبت گندم در زمان برداشت باید بین 12 تا 14 درصد باشد . چنانچه رطوبت محصول بالا باشد عمل جداسازی بخوبی انجام نشده و در صورتی که رطوبت دانه کم باشد ، شکستگی دانه ها زیاد خواهد بود . 
وجود علفهای هرز در مزرعه نیز مشکلات خاصی را در کار با کمباین ایجاد میکند . در صورتی که علفهای هرز ، سبز و مرطوب باشند ، مقداری از بافتهای سبزینه ای آنها وارد محصول شده ، و از کیفیت محصول کاسته و رطوبت دانه برداشتی افزایش می یابد . همچنین کمباین در توزیع بذر علفها نیز نقش بزرگی ایفا میکند.( در اینجا می توان به اهمیت مرحله داشت و سمپاشی به موقع مزارع اشاره کرد. 
برداشت محصول با کمباین و میزان افت و ریزش آن به عواملی چون رطوبت دانه ، درجه حرارت هوا ، وضعیت مزرعه (تراکم) ، نوع گیاه ، ژنتیک بذر ، خوابیدگی محصول ، وضعیت قسمتهای مختلف کمباین( نو یا فرسوده بودن آن) و تجربه راننده بستگی دارد.

اهميت كشت گندم « محصول توليدي و موارد مصرف »

220 ميليون هكتار از زمين هاي كشاورزي دنيا به منظور توليد دانه براي تهيه ي نان ، خوراك انسان، تغذيه ي حيوانات و همچنين مصارف صنعتي ، كشت مي‌شود. سطح زير كشت گندم در ايران حدود 2/6 ميليون هكتار است. كه از اين سطح حدود 2 ميليون هكتار آبي و حدود 2/4 ميليون هكتار ديم مي‌باشد ، گندم از جمله غلات زمستاني است كه جايگاه مهمي را از نظر تغذيه در دنيا داراست. در تركيب دانه ي گندم 14-10 درصد پروتئين ، 2درصد روغن ، 75-70 درصد كربوهيدرات ، 2 درصد فيبر ، 4/0 درصد پتاسيم وجود دارد. از ويژگي هاي مهم گندم در ميان غلات ، تغذيه ي بشر از آن به عنوان قوت غالب مي‌باشد

گندم به دلايل ذيل در زندگي بشر اهميت دارد :

• ارزش غذايي بالا
• متناسب بودن با دستگاه گوارش
• عملكرد بالاي اين محصول
• امكان كشت آن در شرايط آب و هوايي متنوع
• بالابودن عمر نگه داري و انبار داري
• تنوع واريته هاي آن
• مرغوبيت فرآورده هاي آن

خاكهاي مناسب براي كشت گندم :

در تعيين نوع خاك جهت كاشت گندم بايستي در درجة اول محيط را در نظر گرفت زيرا در نقاط مرطوب جنس زمين نسبت به نقاط خشك فرق مي‌كند. در اين صورت زمين بايد شني و يا شن و هوموسي باشد. هر گاه در مناطق مرطوب زمين رسي باشد ، چون قابليت نفوذ خاك كم است ، زمين به تدريج در اثر آبياري و جذب رطوبت باران تبديل به باتلاق خواهد شد ، ليكن در مناطق خشك براي كشت و توليد گندم بايد اين گياه را در زمين هاي سنگين رسي و رسي هوموسي كشت نمود.

بطور كلي گندم نباتي است كه كشت آن در هر خاكي امكان پذير است. مشروط بر آنكه خاك شور و باتلاقي نباشد. زيرا در اين حالت امكان رشد گياه و برداشت محصول وجود ندارد. خاكهاي خيلي قوي از نظر هوموس ، باتهويه ي كافي و مواد غذايي كامل براي كشت گندم بسيار مناسبند. در خاكهاي خيلي سنگين و رسي ، جوانه زدن خيلي دير انجام مي‌شود و به علت آنكه در زمستان و بهار رطوبت را به مقدار زياد و به مدت طولاني در خود نگهداري مي‌نمايد. احتمال از بين رفتن بذر و يا گياه جوان وجود دارد در خاكهاي آهكي خطر يخبندان زمستان در مناطق معتدل و سرد زياد است . همچنين خاكهايي كه سطح آنها در اثر كار ادوات كشاورزي بالا آمده و پوك شده باشند. براي كشت گندم مناسب نيستند ، بنابراين گندم بايد در خاكهايي كشت گردد كه كاملاً نشست كرده و خاك زياد نرم و پودر نباشد.

بهترين و مناسب ترين خاك براي گندم ، خاكهاي ليموني رسي و ليموني شني كه از رسوب رودخانه ها تشكيل شده اند و يا خاكهاي رسي و سيليسي ، با عمق كافي و مواد غذايي كافي مي‌باشند. همچنين زمين هاي شني هوموسي و خاكهاي هوموسي و در نقاطي كه زمين هاي شني رسي و يا رسي شني ، رسي آهكي و آهكي شني باشند كشت گندم امكان پذير بوده و PH مناسب براي رشد خوب اين گياه حدود 7 مي‌باشد .

ارقام گندم و نيازهاي آب و هوائي

گندم در طيف وسيعي از شرايط آب و هوائي كشت مي‌گردد (اقليم گرم و خشك ، اقليم معتدل و اقليم سرد) بنابراين در هر اقليم ارقام سازگار با شرايط آب و هوائي موردنياز مي‌باشد . گندم از نظر تأمين آب موردنياز به طريق بارندگي و با آب آبياري به دو دسته گندم آبي و ديم تقسيم مي‌شود كه براي هر دسته ارقام متفاوتي كشت مي‌گردد.

گندم آبي در اقليم گرم :

اين شرايط شامل استانهاي سيستان و بلوچستان ، هرمزگان ، بوشهر ، خوزستان ، ايلام و قسمت هايي از استانهاي يزد ، كرمان ، فارس ، خراسان و اصفهان و ساير استانهاي كشور مي‌باشد . اقليم گرم استان اصفهان شامل شهرستانهاي اردستان ، نائين ، نطنز ، كاشان و آران و بيدگل مي‌باشد . د رحال حاضر به ترتيب ارقام كوير ، روشن ، قدس ، مهدوي ، بك كراس روشن ، M-73-18 پيشتاز سطح زير كشت گندم شهرستانهاي مناطق گرم را تشكيل مي‌دهد. اميد است با تلاش محققين استان هر چه سريعتر تعدادي ارقام پرپتانسيل و مقاوم به گرما و خشكي جهت كشت دراين مناطق معرفي گردد.

گندم آبي در اقليم معتدل :

اين مناطق به دليل برخورداري از درجه حرارت هاي مناسب ، عدم بروز سرماي شديد و طويل المدت در پائيز و زمستان ، براي رشد گندم مناطق مستعدي محسوب مي‌شوند و همواره بالاترين عملكردها مربوط به اين اقليم بوده است كه عموماً شامل استانهاي تهران ، اصفهان ، قزوين ، قم ، مركزي ، يزد و بخشهائي از استان فارس ، لرستان ، كرمانشاه ، كرمان، خراسان مي‌باشد . شهرستان اصفهان ، برخواروميمه، شهرضا ، دهاقان ، مباركه ، زرين شهر ، فلاورجان ، نجف آباد ، خميني شهر و بخش هائي از شهرستان تيران و كرون و گلپايگان در اقليم معتدل قرار دارند. در اين اقليم شرايط آب و هوائي معتدل در طول سال و زمستان سرد و معتدل و تابستان هاي نسبتاً گرم وجود دارد. ارقام كشت شده در اقليم معتدل استان اصفهان شامل ارقام 18-73M ، بك كراس روشن ، مهدوي ، روشن ، قدس ، پيشتاز و شيراز مي‌باشد .

گندم آبي در اقليم سرد :

اين مناطق با ارتفاعي بيش از يك هزار متر از سطح دريا داراي زمستانهاي نسبتاً سرد و طولاني مي‌باشند. سرماي شديد زمستان دراغلب سال ها و سرماي ديررس بهاره در بعضي مواقع يكي از عوامل محدود كننده توليد گندم اين مناطق است. مناطق سردسير به علت طولاني بودن دوره رشد در صورت كشت ارقام با تيپ رشد زمستانه و يا بينابين پتانسيل و مناسب كه داراي خصوصيات مطلوب زراعي باشند مي‌توانند بالاترين عملكرد و ميزان توليد در واحد سطح را دارا باشند. اقليم سرد استان اصفهان شامل شهرستان هاي فريدن ، فريدونشهر ، خوانسار ، سميرم ، چادگان و بخش هايي از شهرستان تيران و كرون ، نجف آباد مي‌باشد .

گندم ديم – اقليم سرد :

اين اقليم شامل استانهاي آذربايجان شرقي – آذربايجان غربي – كردستان - زنجان – اردبيل و قسمت هائي از استانهاي قزوين – چهارمحال و بختياري ، اصفهان – فارس و ... مي‌باشد .

بطور كلي در مناطقي كه ميزان بارندگي از 350 ميليمتر كمتر باشد گندم بايد آبياري گردد. لذا در مناطق ديمكاري بايستي حداقل 350 ميليمتر بارندگي با پراكنش مناسب وجود داشته باشد. شهرستان سميرم ، فريدن ، فريدونشهر ، چادگان از شهرستان هاي منطقه سرد مي‌باشد كه كشت گندم ديم در آنها وجود دارد. به طور كلي با توجه به شرايط بارندگي ، كشت گندم ديم در اقليم گرم و معتدل استان وجود ندارد. و ساليانه سطحي حدود 17 هزار تا 22 هزار هكتار و با توجه به ميزان بارندگي كشت گندم ديم استان انجام مي‌گردد. ارقام مورد كشت در استان شامل رقم هاي سرداري ، آذر اسيد و درصد كمي ارقام بومي مي‌باشد اگر چه كشت گندم ديم در بسياري از مناطق با بارندگي كمتر از 350 ميليمتر انجام مي‌گيرد ليكن عملكرد گندم ديم اين مناطق پائين مي‌باشد.

تيپ رشد :

به طور كلي گندم داراي سه تيپ رشدي زمستانه ، بهاره ، بهاره – زمستانه مي‌باشد .

تيپ زمستانه :

اين گندمها در پائيز كاشته مي‌شوند و براي اينكه بتوانند ساقه و خوشه توليد نمايند بايد حتماً يك دوره هاي زمستان را گذرانده باشند.

تيپ بهاره :

اين گندم ها براي به ساقه و به خوشن رفتن نياز به سرماي زمستان ندارند ، لذا در بهار كشت مي‌شوند در مناطق معتدله ارقام تيپ بهاره در پائيز نيز كشت مي‌شوند.

تيپ بهاره - زمستانه :

حد فاصل دو گروه بالا بوده و خواص هر دو گروه را دارا هستند آنها را مي‌توان هم در پائيز و هم در بهار كشت نمود.

آفات و بیماریهای گیاه گندم

سن گندم 



سن گندم (Eurygaster integriceps) پس از ملخ یکی از خطرناکترین آفات گندم می‌باشد و سالیانه خسارت زیادی به مزارع گندم وارد می‌سازد. 


خسارت سن در دو مرحله مختلف صورت می‌گیرد : درنخستین مرحله و در فصل بهار حشرات کامل به مزارع غلات مخصوصا گندم روی می‌آورند و با مکیدن شیره سلولی گیاه باعث پژمردگی آن می‌گردند. در مرحله دوم پوره‌ها پس ازخروج از تخم روی خوشه‌ها می‌روند و دانه‌ها را نیش زده واز محتوای دانه تغذیه می‌کنند و سبب کوچک شدن دانه می‌شوند. این حشره با نیش زدن دانه‌ها آنزیم پروتئازرا وارد آنها نموده ودر نتیجه پروتئین گندم در محل نیش تجزیه شده وگلوتن سیال وآبکی می‌شود که این امر سبب ریختن وضایع شدن خمیر در هنگام پخت می‌شودواگر نان به صورت حجیم تهیه شود، چون گلوتن قدرت نگهداری گازکربنیک حاصل ازتجزیه گلوتن را ندارد و درمغز نان خلل وفرج تشکیل نمی‌شود، مغز اینگونه نانها اغلب نپخته‌است وحالت پوکی نان سالم را ندارد و در صورت دیدن حرارت بیشتر، سخت و استخوانی می‌شود. بررسیها نشان می‌دهد که بیشترین مقدار تغذیه سن ازگندم در زمان ظهور سن‌های نسل جدید بوده و خسارت کیفی سن در مرحله زایشی (عمدتا در مراحل شیری وخمیری دانه وبا شدت کمتری در مرحله سخت شدن دانه) وارد می‌شود. همچنین گفته می‌شود که زودرسی گیاه و متعاقب آن امکان برداشت زودهنگام محصول، چنانچه سبب عدم همزمانی زمان رسیدگی گیاه با ظهور نسل جدید سن گردد می‌تواند سبب کاهش خسارت کمی وکیفی سن به سنبله‌های گندم گردد . بطورکلی درصد سن زدگی گندم از۲تا۳ درصد نباید تجاوز کند. گندمهای با درصد سن زدگی بیش از این مقدار به تنهایی قابل مصرف نبوده و باید با نمونه‌های با کیفیت بالا مخلوط شوند و یا اینکه مواد بهبود دهنده مثل اسیداسکوربیک ویا گلوتن به آنها اضافه شود و سپس مورد استفاده قرار گیرند. 
امروزه اثبات شده‌است که بین مقدارسختی دانه و درصد سن زدگی دانه‌ها ارتباط معکوس وجود دارد، یعنی هرچه سختی دانه‌ها بیشتر باشد درصد سن زدگی کمتراست، همچنین تنش سبب افزایش درصد سن زدگی می‌شود. برای تعیین درصد سن زدگی ابتدا۱۰۰گرم دانه گندم را وزن کرده، سپس دانه‌های سن زده را جدا و با توزین آنها درصد سن زدگی نمونه را محاسبه می‌کنیم. شایان ذکر است که محل نیش حشره به صورت یک لکه کوچک که اطراف آن به رنگ کرم روشن درآمده، قابل مشاهده و شناسایی است.

 

                                                                                 

 

                                                                                 

زنگ گندم 


زنگ گندم را ، قارچی به نام Puccinia ایجاد می‌کند. مهم‌ترین بیماری گندم به شمار می‌رود که شامل زنگ ساقه ، زنگ برگ ، زنگ خطی و زنگ نواری می‌شود. شرایط محیطی مساعد برای ایجاد این نوع آفت ، آب و هوای گرم تا گرم مرطوب می‌باشد. تشکیل حفره‌های قرمز یا سیاه که حاوی اسپورهای تولید مثل در سطح ساقه ، برگ ، غلاف و ... از علائم این بیماری می‌باشند. این قارچها از کارآیی گیاه در مصرف آب می‌کاهند، بافتهای گیاه را تخریب می‌کنند و تعداد دانه‌های موجود در سنبله را مانند زمانی که گیاه به کمبود آب دچار شده، کاهش می‌دهند.

 
                     

                                                                       
 
 

 

سیاهک گندم 


سیاهک گندم یکی از بیماریهای قارچی گندم است که می‌تواند به صورت سیاهک آشکار ، سیاهک برگ ، سیاهک پنهان معمولی و ... ظاهر گردد. سیاهک پنهان ، مهم‌ترین و رایج‌ترین و در عین حال ، مخرب‌ترین نوع سیاهک است که خسارت زیادی مخصوصا به گندم پاییزه وارد می‌آورد. علايم آن شامل کوتاه ماندن ساقه و کاهش برگها و کوچک ماندن برگها است و رنگ برگها در سطح گره فوقانی به آبی مايل به سبز تبديل می شوند .سنبله ها کوتاهتر يا دراز تر هستند در هنگام خرمنکوبی دانه های آلوده شکسته و قارچ روی دانه های سالم ميريزد و آنها را آلوده می کند و يا در خاک ميريزد که تا ۱ سال قوه ناميه خود را حفظ می کند .که از زمان جوانه زنی فعاليت آن شروع می شود . برای مبارزه با آن بايد بذور را با سموم ويتاواکس و کاربندازيم به ميزان ۲۰۰ گرم در ۱۰۰ کيلو بذر صدعفونی نمود .

                                                                  


جوانه و ریشه 



بیماریهایی هستند که قارچها آنها را بوجود می‌آورند. این بیماریها هم خسارات زیادی را به محصول گندم وارد می‌کنند. در گذشته ، ضدعفونی نمودن بذر با ترکیبات جیوه‌ای تا حدی از این بیماریها جلوگیری می‌نمود. اما امروزه اغلب از کاربامات و هگزا کلرو بنزن برای نابودی این بیماریها استفاده می‌کنند.

شته روسی :

علايم حمله آن به گندم به اين صورت است که کندم بنفش می شود و کوتوله باقی می ماند و به خوشه نمی رود . برگ در امتداد رگبرگها بنفش می شود .برای مبارزه با آن در زمان مبارزه با سن گندم آن نيز کنترل می شود .

ديگر آفات گندم خسارت چندانی نمی زنند و در هنگام مبارزه با سن گندم کنترل می شوند .

از بيماريهای گندم می توان به سياهک آشکار اشاره نمود : بوته های بيمار قوی تر و رشد سريعی دارند . عامل بيماريزا روی گل فعاليت دارد و سنبله را به يک توده سياه تبديل می کند . توسط باد پراکنده می شود برای مبارزه با آن از سموم ويتاواکس و کاربندازيم بصورت پودر وتابل قابل حل در آب و به ميزان ۲۰۰ گرم برای ۱۰۰ کيلو بذر استفاده می شود.





                                                              

سفيدک سطحی :

اگر در اواخر فروردينتا اوايل خرداد بارندگی زياد باشد بروز می کند . ابتدا در قسمتهای پايينی در سطح پهنک و نزديک رگبرگها لکه های پراکنده٬ کوچک و کشيده با پوشش تار عنکبوتی سفيد ظاهر می شود که با افزايش ضخامت خاکستری و قهوه ای روشن می شود . برای مبارزه بايد از ارقام مقاوم استفاده نمود و از ارکيبات گوگردی يا کاراتان ستفاده نمود . گندم معمولا هر ۱۵ -۱۰ روز يکبار بايد آبياری شود . که معمولا گندم به ۵ آب نياز دارد که شامل خاک آب که اولين آبياری را می گويند و دوم در هنگام پنجه زنی و سوم در هنگام ساقه رفتن و چهارم هنگام گلدهی و آخر در هنگام دانه بستن می باشد .